کنفرانس ملی مطالعات میان رشته ای در ادبیات و هنرهای کاربردی، موسیقی، نمایش و سینما
بررسی سير تحولات چهارمضراب و روند تغيير و تطبيق آن برای ساز نی
کیارش بکتاشیان اصفهانی
کارشناسی ارشد نوازندگی ساز ایرانی دانشگاه هنر تهران، ایران.
چکیده
چهارمضراب یکی از گونه‌ها (ژانرها)ی اصلیِ نظام موسیقی دستگاهی است که حداقل از زمانی که نمونه‌هایی صوتی از این نظام در دست است، همواره جایگاه بااهمیتی در آن داشته است. این گونه از اولین نمونه‌های موجود تا کنون، تغییر و تحولاتِ بسیاری از لحاظ ساختاری داشته و به‌نظر می‌رسد تغییراتِ آن به‌نسبت دیگر گونه‌های سازیِ موسیقی دستگاهی یعنی رِنگ و پیش‌درآمد به‌میزان قابل ملاحظه‌ای بیشتر بوده است. و نیز به‌نسبت آن دو گونه، وابستگیِ بیشتری به امکانات یک سازِ به‌خصوص دارد. چهارمضراب همان‌طور که از نامش پیداست در ابتدای امر مخصوص سازهای مضرابی بوده و برای انطباق‌یافتنِ آن با امکاناتِ سازهای کششی به‌خصوص ساز نی، نیاز به برخی تمهیدات و تغییرات داشته است. در این میان به‌دلیل محدودیت‌های اجراییِ نسبتاً زیاد در ساز نی، انطباقِ چهارمضراب، نیاز به جایگزینیِ برخی از این محدودیت‌ها با شیوه‌ها و تکنیک‌های اجراییِ قابل استفاده در این ساز داشته و دارد. با این تفاسیر بررسی سیر تحولات چهارمضراب و تغییر و تطبیق آن برای ساز نی، مسأله‌ی حائز اهمیتی است که کمتر به آن پرداخته شده است و نیاز به بررسی و پژوهش بیشتر در این زمینه مشاهده می‌شود. در پژوهش پیش رو، نگارنده پس از بررسیِ چهارمضراب و سیر تحولات آن از اولین نمونه‌های چهارمضرابِ موجود در موسیقی دستگاهی تا چند دهه‌ی اخیر، چگونگیِ انطباقِ این گونه برای ساز نی و امکانات و تکنیک‌هایی که با توجه به محدودیت‌های اجراییِ این ساز تغییر و تطبیق یافته است را بررسی نموده و نشان داده است.
کلیدواژه‌ها: چهارمضراب، ساز نی، موسیقی کلاسیک ایرانی.